Jared Staudt, trên DenverCatholic.org gần đây, cho hay: Đức Giáo Hoàng Leo XIV đã làm các Hồng Y ngạc nhiên khi chọn danh hiệu Giáo Hoàng của mình, và sau đó cũng làm điều tương tự khi ngài tuyên bố ý định tập trung vào Cách mạng Trí khôn Nhân tạo. Khi phát biểu trước Hồng Y đoàn một ngày sau khi được bầu, ngài đã giải thích những lựa chọn này:
“Cảm thấy mình được kêu gọi tiếp tục con đường này, tôi đã chọn danh hiệu Leo XIV. Có nhiều lý do khác nhau cho điều này, nhưng chủ yếu là vì Đức Giáo Hoàng Leo XIII, trong Thông điệp Rerum Novarum lịch sử của mình, đã đề cập đến vấn đề xã hội trong bối cảnh của cuộc cách mạng kỹ nghệ vĩ đại đầu tiên. Ngày nay, Giáo hội trao tặng cho mọi người kho tàng giáo huấn xã hội của mình để ứng phó với một cuộc cách mạng kỹ nghệ khác và trước những phát triển trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, những thách thức mới cho việc bảo vệ nhân phẩm, công lý và lao động.”
Xuất thân từ Mỹ, vùng đất của Thung lũng Silicon và cuộc cách mạng kỹ thuật bắt nguồn từ đó, thật hợp lý khi Đức Leo đề cập đến một vấn đề nóng bỏng của thời đại chúng ta. Phần lớn những suy đoán trước mật nghị tập trung vào những chia rẽ trong Giáo hội trong thế kỷ qua. Đức Leo, người đã nhiều lần, kể cả trong Thánh lễ nhậm chức, nhấn mạnh đến sự hiệp nhất, đã ngay lập tức vượt qua sự chia rẽ này bằng cách chỉ ra nhiệm vụ của Giáo hội trong việc giải quyết những vấn đề cấp bách của thời đại. Đó không phải là vấn đề chính trị đơn thuần hay những nỗ lực duy trì sự phù hợp với thế giới thế tục, bởi vì kỹ thuật số đã tác động cơ bản đến cuộc sống hàng ngày của các Kitô hữu. Và nhiều thách thức đang chờ đợi chúng ta khi Trí khôn Nhân tạo và các biến đổi gen hứa hẹn sẽ tác động đến cuộc sống con người theo những cách chưa từng tưởng tượng được trước đây.
Đức Leo XIII đã đánh thức Giáo hội khỏi giấc ngủ say để giải quyết một sự thay đổi cơ bản đang diễn ra trong Cách mạng Kỹ nghệ, sử dụng những chân lý vượt thời gian từ giáo huấn của Thánh Tôma Aquinô để giải quyết những vấn đề mới. Dựa trên di sản này, Đức Leo XIV đã đề cập đến bối cảnh hiện tại của chúng ta với các thành viên của quỹ “Centesimus Annus Pro Pontifice” vào ngày 17 tháng 5:
“Đức Giáo Hoàng Leo XIII, người sống trong thời đại của những thay đổi quan trọng và đột phá, đã tìm cách thúc đẩy hòa bình bằng cách khuyến khích đối thoại xã hội giữa tư bản và lao động, kỹ thuật và trí tuệ con người, cũng như các nền văn hóa chính trị và quốc gia khác nhau. Trong bối cảnh cuộc cách mạng kỹ thuật số đang diễn ra, chúng ta phải tái khám phá, nhấn mạnh và vun đắp bổn phận đào tạo người khác về tư duy phản biện, chống lại những cám dỗ ngược lại, điều này cũng có thể được tìm thấy trong các cộng đồng giáo hội.”
Không phải là Giáo hội chưa từng đề cập đến Trí khôn Nhân tạo trước đây, nhưng chắc chắn nó đang trở thành một vấn đề cấp bách hơn. Trong khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô thường xuyên nói về những hậu quả của Trí khôn Nhân tạo sau khi nó nổi lên vào đầu những năm 2020, thì hai Bộ Giáo lý Đức tin và Văn hóa và Giáo dục đã công bố một tài liệu chung vào tháng 1, đây là giáo huấn chính thức nhất của Giáo hội về chủ đề này cho đến nay. Antiqua et Nova, “Những điều cũ và mới”, đặt nền tảng triết học và đưa ra ứng dụng thực tiễn, chắc chắn sẽ cung cấp khuôn khổ cho cách tiếp cận của Đức Giáo Hoàng Leo. Tài liệu này đưa ra bốn điểm chính về cách tiếp cận đúng đắn đối với Trí khôn Nhân tạo.
1. Trí tuệ máy tính không phải là trí tuệ của con người. Mặc dù Trí khôn Nhân tạo, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ, dường như bắt chước tư duy của con người một cách hiệu quả, nhưng sự so sánh này không đi sâu vào bản chất. Trí khôn Nhân tạo “học” bằng cách nhận ra các mẫu hình trong dữ liệu hiện có, chứ không phải bằng cách cảm nhận, trừu tượng hóa và phán đoán. Antiqua et Nova nói rằng “các tính năng tiên tiến của Trí khôn Nhân tạo mang lại cho nó khả năng tinh vi để thực hiện các nhiệm vụ, nhưng không phải khả năng suy nghĩ” (§12). Điều này phản ảnh một sự khác biệt về mặt siêu hình cũng như kỹ thuật: “Vì Trí khôn Nhân tạo thiếu sự phong phú về tính thân xác (corporeality), tính quan hệ và sự cởi mở của trái tim con người đối với chân lý và lòng tốt, nên khả năng của nó... không thể so sánh với khả năng nắm bắt thực tại của con người” (§33).
2. Trí khôn Nhân tạo chỉ đơn thuần là một công cụ. Do có vẻ ngoài giống con người, nên dễ dàng coi Trí khôn Nhân tạo là một thực thể tự chủ [autonomous entity] mang lại lợi ích hoặc gây hại. Tuy nhiên, mặc dù nó mô phỏng hành động của con người, “nó phải được hiểu đúng bản chất của nó: một công cụ, chứ không phải một con người” (§59). Vì là một công cụ, nên một cách tiếp cận đạo đức đối với Trí khôn Nhân tạo không bao gồm việc đánh giá đạo đức về bản thân Trí khôn Nhân tạo, mà là sự cân nhắc có ý thức về cách sử dụng nó theo cách đóng góp cho lợi ích chung và tôn trọng phẩm giá con người.
3. Trí khôn Nhân tạo không nên thay thế các mối quan hệ giữa người với người. Mặc dù về mặt siêu hình, có thể đúng khi nói rằng Trí khôn Nhân tạo có cùng vị thế với máy cắt cỏ, lò nướng điện hoặc máy tính — những công cụ hỗ trợ và thúc đẩy lao động của con người — nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó thì thật ngây thơ. Trong cách tiếp cận Trí khôn Nhân tạo trong kinh tế, chăm sóc sức khỏe, giáo dục, quyền riêng tư và chiến tranh, Antiqua et Nova cảnh báo về việc Trí khôn Nhân tạo sẽ thay thế các khía cạnh bản chất con người của xã hội bằng Trí khôn Nhân tạo. Việc làm là thiên chức quản lý tạo vật của Thiên Chúa, và việc đặt Trí khôn Nhân tạo vào vị trí của bác sĩ hay giáo viên là hiểu lầm rằng những vai trò này vượt ra ngoài phạm vi thực dụng và đòi hỏi việc chăm sóc và đào tạo bản thân.
4. Trí tuệ nhân tạo không nên trở thành sự sùng bái ngẫu tượng. Trong phần kết luận, Antiqua et Nova lưu ý rằng “khi xã hội dần rời xa mối liên hệ với sự siêu việt, một số người bị cám dỗ tìm đến Trí khôn Nhân tạo để tìm kiếm ý nghĩa hoặc sự viên mãn” (§104). Nhưng “giả định thay thế Chúa bằng một tạo vật do con người tạo ra là sự sùng bái ngẫu tượng”, và “cuối cùng, không phải Trí khôn Nhân tạo được thần thánh hóa và tôn thờ, mà chính là nhân loại”(§105).
Sự thần thánh hóa này đe dọa chúng ta bằng một cạm bẫy tiềm thức mà chúng ta phải ý thức bảo vệ bản thân và cộng đồng của mình.
Đức Giáo Hoàng Leo chắc chắn sẽ trình bày và nhắc lại những chủ đề này, nhưng Antiqua et Nova không toàn diện. Hầu hết chúng ta không phải là giám đốc điều hành, quản trị viên hay nhà lập pháp có thẩm quyền quyết định cách thức Trí khôn Nhân tạo sẽ được sử dụng. Mặc dù tài liệu cung cấp hướng dẫn triết học, nhưng nó vẫn để ngỏ những câu hỏi thực tế. Việc chúng ta sử dụng Trí khôn Nhân tạo có phải là vấn đề nhận định cá nhân, hay có những thông số đạo đức nào phải định hình việc ra quyết định của chúng ta? Chúng ta nên tiếp cận Trí khôn Nhân tạo theo cách cá nhân và cộng đồng như thế nào để tránh những cảnh báo mà một số người đang gióng lên? Hy vọng Đức Giáo Hoàng Leo sẽ đưa ra những chỉ dẫn quyết định để chúng ta có thể tận dụng tối đa công cụ mới mẻ và mạnh mẽ này và tránh những nguy cơ nghiêm trọng đang chờ đợi việc lạm dụng nó.