Việc giải thể hai giáo phận tại Trung Quốc đại lục với sự chấp thuận của Giáo hoàng là 'việc đầu tiên' của Đức Giáo Hoàng Leo XIV

Đó là nhận định của tạp chí The Pillar, xuất bản ngày 11 tháng 9, 2025. Tờ này viết rằng:

Ngày 10 tháng 9, Vatican thông báo Đức Giáo Hoàng Leo XIV đã giải thể hai giáo phận tại Trung Quốc đại lục và thành lập một giáo phận mới với một giám mục mới, một động thái cho thấy một cấp độ hợp tác mới giữa Trung Quốc và Vatican về các vấn đề của Giáo hội tại Trung Quốc đại lục.

Thông báo này đánh dấu lần đầu tiên dưới thời Đức Giáo Hoàng Leo, lãnh thổ của các giáo phận tại Trung Quốc đại lục được thay đổi để phản ảnh các thẩm quyền dân sự, và là lần đầu tiên những thay đổi như vậy được Đức Giáo Hoàng chấp thuận kể từ Thỏa thuận Tạm thời năm 2018 giữa Vatican và Trung Quốc về việc bổ nhiệm giám mục, báo hiệu một mức độ hợp tác mới giữa Rome và Bắc Kinh.

Một số trường hợp trước đây đã chứng kiến chính quyền nhà nước Trung Quốc cố gắng thành lập và giải thể các giáo phận một cách bất hợp pháp mà không có sự tham gia của Giáo hoàng.

Văn phòng Báo chí Vatican hôm thứ Tư thông báo rằng Đức Giáo Hoàng đã “quyết định giải tán các giáo phận Tuyên Hóa và Tây Loan Tử”, được thành lập năm 1946, và “đồng thời thành lập Giáo phận Trương Gia Khẩu mới, trực thuộc Bắc Kinh”, nhằm “thúc đẩy việc chăm sóc mục vụ cho đoàn chiên của Chúa và chăm lo hiệu quả hơn cho lợi ích thiêng liêng của đoàn chiên”.

Thông báo chính thức không đề cập đến tương lai của hai giám mục thuộc các giáo phận hiện đang bị giải tán, cả hai đều là thành viên của Giáo hội ngầm tại Trung Quốc, và đã từ chối gia nhập Hiệp hội Công Giáo Yêu nước Trung Quốc, một cơ quan do nhà nước bảo trợ, giám sát các hoạt động Công Giáo được công nhận tại quốc gia này.

Theo các báo cáo, Đức Giám Mục Augustine Cui Tai, 75 tuổi, của giáo phận Tuyên Hóa, người đã phải chịu nhiều đợt trừng phạt của nhà nước, bao gồm cả quản thúc tại gia, hiện được xác định là “đã nghỉ hưu”, trong khi Đức Giám Mục Joseph Ma Yanen của giáo phận Tây Loan Tử đã được bổ nhiệm làm Giám Mục Phụ Tá của giáo phận Trương Gia Khẩu mới.

Đức Giáo Hoàng Leo đã quyết định giải tán các giáo phận này vào ngày 8 tháng 7, theo tuyên bố của Vatican, được công bố vào ngày 10 tháng 9, trùng với lễ tấn phong Linh mục Giuseppe Vương Chính Quý (Wang Zhengui) làm giám mục đầu tiên của giáo phận mới. Tư cách ứng viên của ngài đã được Đức Giáo Hoàng chấp thuận "trong khuôn khổ Thỏa thuận Tạm thời giữa Tòa Thánh và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa".

Lãnh thổ của Giáo phận Trương Gia Khẩu mới về cơ bản tuân thủ thẩm quyền dân sự của thành phố chính Trương Gia Khẩu, trong khi một số khu vực khác của hai giáo phận bị giải tán được chuyển giao cho các giáo phận Tế Ninh và Bắc Kinh.

Thông báo này đánh dấu một bước phát triển đáng kể trong quan hệ Vatican-Trung Quốc vì nhiều lý do.

Đây là lần thứ hai kể từ khi Đức Giáo Hoàng Leo được bầu, Roma và Bắc Kinh hợp tác trong việc bổ nhiệm và công bố một giám mục đại lục theo các điều khoản của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc.

Thông báo này đánh dấu lần đầu tiên Trung Quốc và Vatican cùng nhau nhất trí về việc tái cấu trúc lãnh thổ giáo phận đại lục, để ranh giới giáo phận phù hợp với thẩm quyền dân sự.

Nhiều giáo phận Công Giáo ở đại lục đã có từ trước Cách mạng Cộng sản năm 1949, cuộc cách mạng đã tái cấu trúc ranh giới dân sự của chính quyền thành phố và lãnh thổ. Do ranh giới giáo phận thường vượt qua ranh giới lãnh thổ dân sự, nên trong nhiều năm qua, chính quyền Trung Quốc đã thúc đẩy việc sắp xếp lại ranh giới giáo phận cho phù hợp với các thẩm quyền dân sự đương thời.

Mặc dù đó là ưu tiên của các cơ quan nhà nước, nhưng việc tái cấu trúc ranh giới không nằm trong phạm vi các quy tắc của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc năm 2018, vốn chỉ liên quan đến việc bổ nhiệm giám mục.

Tuy nhiên, các nguồn tin cấp cao ở Trung Quốc đã nhiều lần nói với The Pillar rằng các quan chức Trung Quốc đã cố gắng tái cấu trúc các lãnh thổ giáo phận theo thẩm quyền của họ, mà không nhận thức hoặc quan tâm đến các vấn đề giáo luật và giáo hội học mà những động thái này tạo ra, vì một giáo phận chỉ có thể được thành lập, bãi bỏ hoặc thay đổi bởi Đức Giáo Hoàng.

Thông báo ngày 10 tháng 9 của Vatican — rằng việc giải tán các giáo phận Tuyên Hóa và Tây Loan Tử và việc thành lập Giáo phận Trương Gia Khẩu đã được Đức Giáo Hoàng phê chuẩn vào tháng 7 — cho thấy sự hợp tác mới giữa Vatican và chính quyền nhà nước Trung Quốc, vì tin tức về những thay đổi này đã bị giữ kín ở đại lục cho đến khi một ứng cử viên cho chức giám mục của giáo phận mới được Đức Giáo Hoàng Leo chấp thuận.

Các trường hợp lựa chọn giám mục đơn phương và tái cấu trúc giáo phận trước đây không liên quan đến các thông báo phối hợp với Rome, và được thực hiện mà không có sự chấp thuận của Đức Giáo Hoàng.

Vào tháng 1, Đức Giám Mục Phêrô Thiệu Chúc Dân của Ôn Châu đã bị bắt sau khi công khai phản đối các hành vi quản trị được áp đặt lên giáo phận của mình bởi một quản trị viên do nhà nước bổ nhiệm, bao gồm việc giải tán Giáo phận Lệ Thủy lân cận và sáp nhập giáo xứ này vào Ôn Châu.

Động thái này diễn ra sau những lần trước đó, trong đó chính quyền Trung Quốc đã đơn phương hành động để vẽ lại bản đồ giáo phận đại lục, bao gồm cảViệc điều chuyển Giám mục Giáo phận Dự Giang, Giám mục John Peng Weizhao, sang làm Giám Mục Phụ Tá của Giang Tây, một giáo phận do nhà nước thành lập thông qua việc sáp nhập năm giáo phận thuộc tỉnh Nam Xương.

Những động thái đó đã tạo ra các giáo phận mới, mà theo tuyên bố của Vatican vào thời điểm đó, "không được Tòa Thánh công nhận", cũng như danh sách các giám mục được bổ nhiệm và điều động do chính phủ thực hiện để lãnh đạo các giáo phận này.

Những động thái này của chính quyền nhà nước vẫn chưa được giải quyết với Rome, và các nhà phân tích đã lưu ý rằng việc tiếp tục thành lập các giáo phận không được phê chuẩn ở đại lục đã đe dọa tạo ra một Giáo hội song song thực tế ở Trung Quốc, không được Rome công nhận.

Mặc dù việc hòa giải các hành động trước đây của nhà nước để thành lập các giáo phận mới vẫn là một vấn đề cần giải quyết, nhưng những người theo dõi Vatican-Trung Quốc đã lưu ý trong những tuần gần đây rằng việc ngăn chặn việc tái cấu trúc giáo phận không hợp lệ sẽ là một phép thử quan trọng đối với mối quan hệ Vatican-Trung Quốc trong triều đại giáo hoàng mới.

Tin tức hôm thứ Tư về việc Đức Giáo Hoàng Leo đã phê chuẩn việc tái lập một số giáo phận là dấu hiệu mới nhất cho thấy sự tái thiết lập quan hệ hợp tác giữa Vatican và Trung Quốc dưới thời tân giáo hoàng.

Sau khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô qua đời, và trong khi Hồng Y đoàn được triệu tập tại Rome trong thời gian trống tòa, chính quyền Trung Quốc đã công bố việc "bầu cử" một giám mục cho Giáo phận Tân Hương ở đại lục, mặc dù không có giáo hoàng nào thực sự bổ nhiệm hoặc xác nhận bất cứ đề cử nào như vậy.

Tuy nhiên, vào tháng 6, Vatican đã có thể công bố việc bổ nhiệm Giám mục Joseph Lin Yuntuan, trước đây là Giám mục hầm trú, làm Giám Mục Phụ Tá của Tổng giáo phận Phúc Châu, được cho là theo yêu cầu của Tổng giám mục Joseph Cai Bingrui mới được nhà nước bổ nhiệm.

Thỏa thuận Vatican-Trung Quốc được gia hạn lần cuối vào tháng 10 năm 2024, với thời hạn bốn năm.