Stefano Caprio, trên AsiaNews ngày 24/05/2025, nhận định rằng Đức Leo XIV, vị giáo hoàng người Mỹ đầu tiên, đã phần nào làm lu mờ sự nổi tiếng của hoàng đế Mỹ tại Nga, hành động theo một cách nào đó như một sự thay thế cho hình ảnh phương Tây "Anglo-Saxon" vốn bị Điện Kremlin chỉ trích. Xét cho cùng, ngày nay Giáo hội Nga đã tách khỏi hầu hết các Giáo hội Chính thống giáo khác, bắt đầu từ Tòa Thượng phụ Constantinople, trong khi đối thoại với Rome chưa bao giờ bị gián đoạn.

Các cuộc đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine đã thất bại thảm hại tại Istanbul, Rome thứ hai, nơi đặt trụ sở của Thượng phụ Đại kết Bartholomew của Constantinople, người rõ ràng không được kêu gọi để nói lời thương xót vì người Nga coi ngài là kẻ phản bội lớn nhất đối với đức tin Chính thống giáo chân chính, giờ đây là đặc quyền của Moscow, Rome thứ ba.

Hoàn cảnh của vài ngày qua, sau khi nhiều nhà lãnh đạo thế giới tham dự tang lễ của Đức Giáo Hoàng Phanxicô và lễ nhậm chức của Đức Giáo Hoàng Leo XIV, dường như đang hướng sự chú ý của thế giới trở lại Rome thứ nhất, nơi ngự trị của các hoàng đế cổ thời và nền hòa bình thế giới.

Các hoàng đế gần đây dường như không mấy mặn mà với việc ban tặng hòa bình thực sự cho các dân tộc bị áp bức, như Julius Caesar và Octavian Augustus, những người tìm kiếm vinh quang vĩnh cửu, không giống như Trump và Putin, những người chỉ tìm kiếm lợi nhuận và trả thù, để thỏa mãn bản năng và lòng hận thù của một thế giới hiện đại đang ngày càng tan rã.

Quốc vụ khanh Tòa thánh, Hồng Y Pietro Parolin, đã mô tả cuộc gặp gỡ lố bịch ở Istanbul là "bi thảm"; Đức Giáo Hoàng Leo đã đề xuất thực hiện một nỗ lực khác dưới bóng Tòa thánh, thay thế vị đồng hương nóng nảy của mình.

Đức Giáo Hoàng Leo XIV có lẽ sẽ không lặp lại những chiến công của người tiền nhiệm Gioan XXIII, người đã truyền cảm hứng cho sự hòa giải giữa John Kennedy và Nikita Khrushchev, hình thành nên "Ba Ngôi Hòa Bình" trong một thế giới bị Chiến tranh Lạnh chi phối.

Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhiều lần cố gắng can thiệp kể từ khi Nga xâm lược Ukraine, kết nối trực tuyến với Đức Thượng phụ Kirill của Moscow, tuyên bố rằng ngài sẵn sàng đến Kyiv và Moscow, và cử Hồng Y Matteo Maria Zuppi đi thực hiện một sứ mệnh nhân đạo, cứu trẻ em, giúp đỡ người tị nạn và giải thoát tù nhân, nhưng kết quả không mấy khả quan.

Ngày nay, xung đột và các mối quan hệ dường như cho thấy những yếu tố khác nhau, điều này có thể dẫn đến một số tiến triển trong nỗ lực tìm kiếm sự hiểu biết lẫn nhau sâu sắc hơn.

Thứ nhất, cuộc chiến đã kéo dài hơn ba năm nay, tiêu tốn lực lượng và nguồn lực không chỉ của các nạn nhân Ukraine, mà còn của những kẻ xâm lược Nga và cộng đồng quốc tế, trong bối cảnh tái vũ trang và kêu gọi đầu hàng và chấp nhận thực tại, dù có thể nhục nhã, đặc biệt là đối với Kyiv, hoặc không thỏa đáng đối với Moscow.

Nga rõ ràng đang lợi dụng các cuộc đàm phán kéo dài để điều chỉnh và chuẩn bị cho một cuộc tấn công mới có thể xảy ra, kêu gọi huy động thêm hàng trăm nghìn người và bổ sung vũ khí và tên lửa vào kho vũ khí để tấn công kẻ thù và dân chúng không có khả năng tự vệ của nó.

Tuy nhiên, tất cả các chỉ số kinh tế đều cho thấy một cuộc leo thang chiến tranh mới có thể gây ra thảm họa cho nền kinh tế Nga, vốn không còn tìm được kẽ hở trước áp lực trừng phạt quốc tế hay giải pháp cho tình trạng lạm phát phi mã đang ngày càng ảnh hưởng đến người dân. Điều này đến mức Chủ tịch Ngân hàng Trung ương Elvira Nabiullina đã tuyên bố: "Chúng tôi đang cố gắng xử lý lại dữ liệu bằng trí tuệ nhân tạo, hy vọng rằng chúng sẽ mang đến cho chúng tôi những góc nhìn mới".

Một yếu tố rõ ràng khác, khiến việc tái cân bằng tất cả các mối quan hệ địa chính trị trở nên cấp bách hơn, là sự thất bại trong những lời hứa của Tổng thống Mỹ Donald Trump, người đã nói rằng ông sẽ đạt được hòa bình "trong vòng 24 giờ". Bốn tháng sau khi trở lại Nhà Trắng, ông vẫn trắng tay, phó mặc cho chiến thuật trì hoãn và chế giễu của Vladimir Putin.

Giờ đây, Hoa Kỳ đe dọa sẽ ngừng làm trung gian hòa giải giữa Nga và Ukraine, tự hạ mình xuống thành một nhân tố bên lề trong chính trị quốc tế, một hệ quả cũng từ những mâu thuẫn của "cuộc chiến thuế quan" dường như đã thất bại hoàn toàn, do phản ứng của thị trường và sự phản đối của Trung Quốc.

Chính sách của Trump đang đánh thức châu Âu một cách nghịch lý, nơi mà bất chấp nhiều mâu thuẫn cần giải quyết, có thể trở thành trung tâm thực sự của quan hệ quốc tế giữa Đông và Tây, và trái tim của châu Âu về mặt lịch sử nằm ngay tại Rome, ngay cả khi có tất cả các ưu tiên chính trị ở Brussels, Paris, Berlin và London.

Người kế vị thứ 267 của Thánh Phêrô nắm trong tay nhiều quân bài, khiến hình ảnh của ngài trở nên đặc biệt sắc bén vào đúng thời điểm quan trọng này của lịch sử. Ngài là người kế vị Đức Giáo Hoàng Phanxicô, người đã tìm kiếm và thúc đẩy hòa bình trong nhiều năm. Trong những bài phát biểu đầu tiên của mình, Đức Leo đã mạnh mẽ kế thừa Đức Phanxicô, người đã mất giọng trong những tháng cuối đời do bệnh tật và sự mong manh không thể tránh khỏi của thời gian. Điều này giờ đây lại có lợi cho Đức Leo.

Vị tân giáo hoàng “bác bỏ những quan niệm Manichean rất điển hình của tư duy bạo lực chia rẽ thế giới thành những người tốt và những người xấu”, thay vào đó, ngài nói: “Chúng ta hãy gặp nhau, chúng ta hãy nói chuyện, chúng ta hãy thương lượng!” Đức Giáo Hoàng mới đã nhắc lại lời kêu gọi này trong tất cả những dịp long trọng đầu tiên công bố sứ vụ giáo hoàng của mình.

Những dịp này cực kỳ quan trọng, với đám đông khổng lồ và hàng loạt nguyên thủ quốc gia, tất cả đều có mặt tại Rome để dự tang lễ của Đức Phanxicô và lễ đăng quang của Đức Leo, với các cuộc đàm phán được tiến hành trực tiếp bên trong Vương cung thánh đường Thánh Phêrô và khu vực xung quanh, các cuộc hội đàm với người đứng đầu mới của Giáo hội và những lời cam kết hỗ trợ cho các nạn nhân, như trong cuộc gặp với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy.

Không nơi nào trên thế giới có thể thể hiện mình có thẩm quyền hơn Tòa Thánh, ngay cả khi Nga phần lớn vắng mặt, được đại diện bởi các quan chức cấp dưới (Bộ trưởng Olga Lyubimova đã không tham dự Thánh lễ khai mạc triều đại giáo hoàng do "vấn đề lịch trình công tác"). Sự vắng mặt rõ ràng đáng chú ý của họ là những người Trung Quốc có những thỏa thuận rất tế nhị với Vatican đang cần được xác nhận.

Chính nhân cách của Đức Giáo Hoàng Leo XIV cũng đóng một vai trò đặc biệt. Là vị giáo hoàng người Mỹ đầu tiên làm lu mờ sự nổi tiếng của hoàng đế Mỹ, ngài có thể được coi là một sự thay thế theo cách nào đó trong hình ảnh của Phương Tây “Anglo-Saxon” bị Điện Kremlin chỉ trích dữ dội, nhưng ngày nay lại gây ra nhiều phản ứng khác nhau trong dư luận Nga.

Ngay cả việc hồi sinh các yếu tố biểu tượng của Công Giáo truyền thống, trong lễ phục và nghi thức phụng vụ, trong các bài phát biểu và trong việc khẳng định các giá trị gia đình truyền thống và các nguyên tắc đức tin, liên quan đến “những lo lắng” của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, đều là những yếu tố tạo ấn tượng tích cực đối với người Nga.

Vị Giáo hoàng người Argentina được đánh giá cao ở Moscow trước hết là nhờ nguồn gốc Mỹ Latinh của ngài, đến từ một trong những khu vực mà Nga cảm thấy vượt trội hơn “phương Bắc bá quyền”, trong khi vị Giáo hoàng sinh ra ở Chicago lại thể hiện mình là một nhà truyền giáo người Peru đến từ Chiclayo, gần gũi với người nghèo trên thế giới và đến những khu vực xa trung tâm quyền lực kinh tế và chính trị trong thế giới hoàn cầu hóa ngày nay.

Đức Lêô XIV dường như là sự kết hợp giữa Đức Bênêđictô XVI và Đức Phanxicô, người bảo vệ truyền thống và quan tâm đến những người bị gạt ra ngoài lề xã hội và các vùng ngoại vi của thế giới, rõ ràng là hấp dẫn không chỉ đối với các nhóm đối lập trong thế giới Công Giáo, mà còn đối với các giáo hội Chính thống giáo và Tin lành.

Giáo hội Nga ngày nay đã tách khỏi hầu hết các Giáo hội Chính thống giáo khác, bắt đầu từ Tòa Thượng phụ Constantinople, với sự ủng hộ hời hợt chỉ từ các tòa Thượng phụ Antioch và Serbia, trong khi đối thoại với Rome chưa bao giờ bị gián đoạn, bằng chứng là sự hiện diện tại các buổi lễ ở Vatican của Đức Tổng Giám Mục Anthony (Sevryk), "Bộ trưởng Ngoại giao" và là cánh tay phải của Đức Thượng phụ Kirill của Moscow, người đã tái khẳng định rằng ông muốn tiếp tục đối thoại với tân Giáo hoàng.

Việc tổ chức các cuộc đàm phán tại Vatican sẽ mang một hào quang "thánh thiêng" được người Nga rất coi trọng, cho phép Putin thể hiện mình bên cạnh Đức Giáo Hoàng ban phước lành như người bảo vệ thực sự của "các giá trị đạo đức và tinh thần truyền thống", động lực to lớn cho cuộc chiến chống lại Ukraine và toàn thế giới.

Không phải ngẫu nhiên mà một số nhà tư tưởng Nga đã cố gắng thúc đẩy cuộc gặp giữa Putin và Đức Leo XIV, chẳng hạn như Roman Lunkin, giám đốc Viện Châu Âu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga, người mà theo ông Putin có vị thế đặc biệt trên thế giới. Với tư cách là nguyên thủ quốc gia, ông đã gặp Giám Mục Rôma nhiều hơn bất cứ ai khác, “hai lần với Đức Gioan Phaolô II, một lần với Đức Bênêđictô XVI, và ba lần với Đức Phanxicô. Cơ sở vật chất ở đó là nơi diễn ra cuộc gặp gỡ với Đức Giáo Hoàng Lêô XIV mới.” Lunkin lưu ý rằng Nga đã cố gắng duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Giáo hoàng "từ thời Lễ Rửa tội của Kievan Rus' cho đến ngày nay". Ngay cả trong thời Xô Viết, khi không có quan hệ ngoại giao chính thức, "Vatican đã đóng một vai trò quan trọng trong bối cảnh ngoại giao Liên Xô", ông nói trong một bài phát biểu được Russia Today trích dẫn.

Thường được Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov trích dẫn, cố Ngoại trưởng Liên Xô Andrei Gromyko, được gọi là Ông Niet (Ông Không), đã gặp Giáo hoàng Phaolô VI tại Vatican và thuyết phục ngài ký Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân năm 1968.

Giờ đây, khi mối đe dọa mới về ngày tận thế hạt nhân đang hiện hữu, chúng ta thực sự hy vọng rằng Giáo hoàng của Rome có thể khơi dậy cảm giác hòa bình trong Sa hoàng Mạc tư khoa.