Liệu con người có bao giờ tạo ra một máy tính có linh hồn? Liệu chúng ta có bao giờ phải mở rộng lòng hảo tâm với robot không?

Jimmy Akin, trên CatholicAnswers, ngày 31/7/2025, đã hỏi những câu hỏi trên. Ông viết:

Trí tuệ nhân tạo đang rất được quan tâm hiện nay. Có rất nhiều tin tức về nó. Các công cụ tìm kiếm đang bắt đầu sử dụng nó theo một cách mới. Robot cũng vậy. Và một số người nói về một điểm độc đáo (singularity) sắp tới.

Đức tin và lý trí cho chúng ta biết gì về tất cả những điều này? Robot có thể có linh hồn không? Liệu những bộ phim khoa học viễn tưởng như Blade Runner có thực sự đúng không? Liệu đã đến lúc chúng ta nên coi trí tuệ nhân tạo là "người lân cận" của mình (xem Lu-ca 10:29-37)? Hãy cùng xem xét những vấn đề này.

Trước hết, trí tuệ nhân tạo là gì? Nó có thể được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau, nhưng nói một cách đơn giản, trí tuệ nhân tạo (AI) là khả năng của máy móc bắt chước hiệu suất của con người và các sinh vật sống khác trong việc thực hiện các nhiệm vụ đòi hỏi sử dụng trí thông minh.

Có rất nhiều dạng AI, và hầu hết chúng đều rất hạn chế. Những chiếc máy tính cơ học đầu tiên có khả năng thực hiện những phép tính toán học đơn giản mà nếu không thì cần đến trí thông minh của con người, vì vậy chúng có thể được phân loại là một dạng AI nguyên thủy.

Ngày nay, các khía cạnh của AI được sử dụng trong tất cả các loại thiết bị—từ máy tính đến điện thoại thông minh, máy giặt, tủ lạnh. Về cơ bản, bất cứ thứ gì có chip máy tính bên trong đều có một dạng AI nào đó đang hoạt động.

Tuy nhiên, mọi người có xu hướng dành thuật ngữ này cho những ứng dụng ấn tượng hơn, đặc biệt là những ứng dụng chưa được phát triển. "Chén thánh" của nghiên cứu AI là tạo ra thứ được gọi là trí tuệ nhân tạo tổng quát hoặc AI mạnh.

Điều này thường được hiểu là việc trang bị cho một hệ thống cơ học khả năng thực hiện các nhiệm vụ dựa trên trí tuệ ngang bằng hoặc tốt hơn con người.

Điểm độc đáo là gì? Một số tác giả nói về một điểm độc đáo kỹ thuật sắp tới—tức là, một điểm mà sự phát triển kỹ thuật trở nên không thể kiểm soát và không thể đảo ngược, biến đổi cuộc sống và văn hóa của con người theo những cách không thể lường trước được.

Sự phát triển của AI mạnh có thể đóng một vai trò trong sự kiện này. Tác giả khoa học viễn tưởng Vernor Vinge cho rằng điểm độc đáo liên quan đến sự phát triển của AI mạnh mẽ, có khả năng tự cải thiện liên tục, vượt qua trí thông minh của con người.

Một số tác giả cho rằng điểm độc đáo đang đến gần, rằng chúng ta có thể đang sống trong giai đoạn đầu của nó, và nó sẽ thực sự xuất hiện từ năm 2030 đến năm 2045.

Tuy nhiên, những người khác lại tỏ ra hoài nghi về điều này, cho rằng chúng ta còn lâu mới đạt đến trình độ AI mạnh mẽ, và có thể chúng ta sẽ không bao giờ phát triển được nó. Hơn nữa, có thể lập luận rằng các xu hướng dẫn đến điểm độc đáo có thể bị phá vỡ.

Ví dụ, định luật Moore - theo đó sức mạnh vi tính (computing power) tăng gấp đôi khoảng hai năm một lần - hoặc đang bị phá vỡ hoặc đã bị phá vỡ, và nếu không có những cải tiến lớn và liên tục về sức mạnh vi tính, việc phát triển AI mạnh mẽ hoặc có điểm độc đáo sẽ ít có khả năng xảy ra hơn đáng kể.

Liệu robot có thể có linh hồn không? Không. Kể từ thời các triết gia Hy Lạp cổ thời như Aristotle, linh hồn đã được công nhận là thứ khiến cơ thể bạn sống động, và như Thư Giacôbê 2:26 đã lưu ý, "thân thể không có linh hồn thì chết."

Linh hồn gắn liền với các sinh vật sống, còn robot và máy tính thì không sống. Do đó, chúng không có linh hồn, và không thể có linh hồn.

Điều này không có nghĩa là sự sống nhân tạo không thể được phát triển. Đó là một câu hỏi riêng biệt, và các hóa chất của sự sống thay thế là có thể hình dung được. Tuy nhiên, những thực thể thực sự sống sẽ không phải là máy tính hay robot như chúng ta hiện nay vẫn hiểu.

Liệu có sự thật nào trong các bộ phim như Blade Runner không? Có những sự thật ẩn chứa trong mọi hình thức hư cấu, nhưng nếu câu hỏi có nghĩa là, "Liệu chúng ta có khả năng có những người máy nhân bản giống như những người được mô tả trong Blade Runner không?", thì câu trả lời là, "Sẽ không sớm có"

Trong phim Blade Runner, nhân vật của Harrison Ford săn lùng "người máy nhân bản" - những sinh vật nhân tạo chỉ có thể được phân biệt với con người bằng những manh mối rất tinh tế được tạo ra thông qua thử nghiệm tâm lý.

Những sinh vật này rõ ràng có bản chất sinh học. Nếu chúng không phải vậy - nếu chúng chỉ là robot - thì bạn sẽ không cần phải áp dụng một bài kiểm tra tâm lý. Bạn có thể thực hiện điều gọi là "bài kiểm tra Shylock" từ vở kịch Người lái buôn thành Venice của Shakespeare.

Trong vở kịch, Shylock lập luận rằng người Do Thái cũng giống như những người khác khi nói: "Nếu bạn chích chúng tôi, chúng tôi có chảy máu không?". Tất cả những gì bạn cần làm để lột mặt nạ một robot trông giống người (tức là một android) là chích nó bằng một cây kim, xem nó có chảy máu không, rồi làm xét nghiệm máu.

Một xét nghiệm như vậy rõ ràng sẽ không lột mặt nạ một bản sao (replica). Mặc dù chúng ta đang bắt đầu chế tạo các dạng sống tổng hợp (chúng được gọi là xenobot), nhưng chúng ta vẫn chưa thể chế tạo một dạng sống tổng hợp có thể giống người. Chúng ta cũng chưa thể chế tạo ra những android có thể làm được điều đó.

Liệu đã đến lúc chúng ta nên coi trí tuệ nhân tạo là "hàng xóm của chúng ta" chưa? Câu trả lời ngắn gọn là không, nhưng nó đi kèm với một điều kiện.

Để thấy được các nguyên tắc liên quan, hãy xem xét trường hợp của động vật. Động vật không phải người thì không có quyền, nhưng điều này không có nghĩa là chúng ta có thể đối xử với chúng một cách hoàn toàn vô trách nhiệm. Chúng ta có thể sử dụng chúng để phục vụ nhu cầu của con người, nhưng như Sách Giáo lý Công Giáo đã nêu, “việc khiến động vật phải chịu đau khổ hoặc chết một cách vô ích là trái với phẩm giá con người” (2418).

Lý do chúng ta không thể vô tình tàn nhẫn với động vật là vì làm như vậy là trái với phẩm giá con người—tức là, có một khiếm khuyết ở con người khi đối xử với động vật một cách hoàn toàn vô cảm. Ngay cả khi một con chó không có quyền bẩm sinh, việc một con người tra tấn một chú chó con để giải trí cho thấy rằng có điều gì đó không ổn trong con người.

Tất nhiên, AI không có khả năng chịu đựng, nhưng chúng có thể hành động như thể chúng có khả năng. Việc cố tình kích thích AI theo cách khiến nó có vẻ như đang chịu đựng—và, chẳng hạn, cầu xin lòng thương xót—cũng giống như cố tình chơi một trò chơi điện tử dựa trên tra tấn, trong đó người chơi gây ra đau khổ có chủ ý cho một nạn nhân được mô phỏng để giải trí. Trên thực tế, vì trò chơi điện tử chạy trên công cụ AI, đó chính xác là những gì người chơi sẽ làm.

Tuy nhiên, chúng ta sẽ nhận ra rằng có điều gì đó không ổn với một người tìm thấy niềm vui từ việc cố tình tra tấn một nhân vật trong trò chơi điện tử - chẳng hạn như xé móng tay của nhân vật để nghe nó la hét và van xin.

Do đó, vị thế của AI cũng tương tự như vị thế của động vật. AI không có quyền, có thể được sử dụng để phục vụ nhu cầu của con người, và không nên được coi là ngang hàng với con người. Chúng không phải là "hàng xóm của chúng ta", bất kể chúng có thông minh đến đâu. Tuy nhiên, trong phạm vi chúng mô phỏng phản ứng của con người, chúng ta nên tương tác với chúng theo cách không tàn nhẫn.

Không phải vì lợi ích của chúng, mà là vì lợi ích của chúng ta.