Elise Ann Allen của Crux, ngày 23 tháng 4 năm 2025 nhận định rằng: Đức Giáo Hoàng Phanxicô là một nhân vật được yêu mến và kính trọng trên toàn cầu trong suốt mười hai năm lãnh đạo Giáo Hội Công Giáo. Nhưng ngài cũng tạo ra một lượng lớn tranh cãi trong thời gian làm giáo hoàng của mình - phần lớn trong số đó, nhờ phương tiện truyền thông xã hội, đã diễn ra rõ ràng trong thời gian thực.
Sau "giai đoạn trăng mật" ban đầu sau cuộc bầu cử Đức Phanxicô, mà chính ngài dự đoán sẽ không kéo dài lâu, những lời chỉ trích bắt đầu xuất hiện - đôi khi đạt đến một thác nước - khi ngài bắt đầu đưa ra quyết định nghiêm túc của mình, và rõ ràng là nhiệm kỳ giáo hoàng của ngài sẽ đánh dấu sự thay đổi so với giọng điệu bảo thủ hơn của hai vị tiền nhiệm trực tiếp của ngài.
Khi Giáo hội và thế giới suy gẫm về di sản và tác động của nhiệm kỳ giáo hoàng của ngài, đây là cái nhìn về những quyết định có thể được cho là gây tranh cãi nhất mà ngài đã đưa ra.
Vận động chính trị
Quyết định rõ ràng của Đức Phanxicô khi tham gia vào những gì thường được coi là các cuộc tranh luận chính trị, từ kinh tế đến chính sách di cư - và tất nhiên, phe mà ngài chọn - đã trở thành nguồn tranh luận gần như ngay từ đầu.
Ngay từ đầu, cuộc tranh luận này tập trung vào việc ngài ủng hộ người nghèo và chỉ trích thường xuyên hệ thống tư bản chủ nghĩa và nền kinh tế "nhỏ giọt", khiến ngài được một số người coi là người theo chủ nghĩa Marx. Việc ngài chỉ trích nền kinh tế thị trường tự do cũng dẫn đến sự phản kháng, đặc biệt là từ những người Công Giáo cánh hữu ở Hoa Kỳ; một nhân vật truyền thông phát thanh bảo thủ của Hoa Kỳ đã cáo buộc Đức Phanxicô ủng hộ "chủ nghĩa Marx thuần túy" vào năm 2013.
Những cáo buộc này càng được củng cố khi Đức Phanxicô nhận được một cây thánh giá có hình búa liềm, biểu tượng truyền thống của cộng sản, từ Tổng thống Bolivia Evo Morales trong chuyến thăm Nam Mỹ năm 2015; vài tháng sau, ngài đã gặp Fidel Castro trong một lần dừng chân ngắn ngủi ở Cuba vào tháng 9 năm đó.
Tuy nhiên, Đức Phanxicô liên tục phủ nhận những cáo buộc này, lập luận rằng ngài chỉ đang thúc đẩy các giá trị Tin mừng và học thuyết xã hội của Giáo Hội Công Giáo.
Quan điểm của ngài về vấn đề nhập cư, biến đổi khí hậu và môi trường là một trong những quan điểm gây tranh cãi nhất trong suốt thời kỳ làm giáo hoàng của ngài.
Khi Đức Giáo Hoàng công bố thông điệp về môi trường Laudato Si vào năm 2015, thông điệp này ngay lập tức vấp phải làn sóng phản đối dữ dội từ những người chỉ trích cho rằng biến đổi khí hậu là một huyền thoại và không phải là vấn đề do con người gây ra, như Đức Giáo Hoàng đã lập luận, trong khi đó nó là vấn đề mà Giáo hội không nên can thiệp vào.
Những người chỉ trích Đức Giáo Hoàng đã phản pháo lại khoa học của tài liệu này, gọi đó là trò lừa bịp và một lần nữa phản đối lời chỉ trích của ngài đối với hệ thống thị trường hoàn cầu.
Việc Đức Giáo Hoàng Phanxicô liên tục ủng hộ chính sách mở cửa cho người di cư và người tị nạn trong và ngoài châu Âu cũng gặp phải sự phản đối, không chỉ từ những công dân coi dòng người di cư lớn là một vấn đề, mà còn từ các chính trị gia dân túy cánh hữu có quan điểm rất khác về vấn đề này.
Trong nhiều năm, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã bất đồng quan điểm với một số chính trị gia về vấn đề này, bao gồm chính trị gia người Ý Matteo Salvini, cựu bộ trưởng nội vụ Ý; Thủ tướng Hungary Viktor Orban; và gần đây hơn là với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump về kế hoạch trục xuất hàng loạt của ông.
Amoris Laetitia
Phản ứng dữ dội hơn nữa xảy ra sau tông huấn hậu thượng hội đồng năm 2016 của ngài, Amoris Laetitia, hay "Niềm vui của tình yêu", dựa trên kết luận của Thượng hội đồng giám mục về gia đình năm 2014-2015.
Sự náo động không phải là về bản thân tài liệu, mà tập trung vào chú thích 351 của chương tám, trong đó Đức Giáo Hoàng đã mở một cánh cửa thận trọng để các cặp vợ chồng đã ly hôn và tái hôn được rước lễ theo từng trường hợp cụ thể.
Chú thích nằm trong đoạn 305 của tài liệu, trong phần nói về các gia đình bị tổn thương và các gia đình sống trong hoàn cảnh bất hợp lệ, trong đó nói rằng "một mục tử không thể cảm thấy rằng chỉ cần áp dụng luật đạo đức đối với những người sống trong hoàn cảnh 'bất hợp lệ' là đủ, như thể họ là những viên đá ném vào cuộc sống của mọi người".
Do các yếu tố giảm khinh, Đức Giáo Hoàng cho biết có thể những người sống trong “tình trạng tội lỗi khách quan” vẫn có thể sống trong ân sủng của Chúa và có thể phát triển trong ân sủng này với sự giúp đỡ của Giáo hội.
Tại thời điểm này, Đức Giáo Hoàng đã đưa vào chú thích 351 hiện rất khét tiếng, trong đó ngài nói, về sự giúp đỡ từ Giáo hội, “Trong một số trường hợp, điều này có thể bao gồm sự giúp đỡ của các bí tích.”
Đức Phanxicô, trong chú thích, tiếp tục nhắc nhở các linh mục rằng “phòng giải tội không phải là phòng tra tấn, mà là cuộc gặp gỡ với lòng thương xót của Chúa… Tôi cũng muốn chỉ ra rằng Bí tích Thánh Thể không phải là giải thưởng cho người hoàn hảo, mà là phương thuốc và thức ăn mạnh mẽ cho người yếu đuối.”
Việc tiếp cận việc rước lễ đối với các cặp vợ chồng đã ly hôn và tái hôn là một trong những vấn đề gây tranh cãi gay gắt nhất trong các Thượng hội đồng Giám mục về Gia đình, với nhiều ý kiến cho rằng việc cho phép điều này sẽ vi phạm giáo huấn chính thức của Giáo hội và ngụ ý sự thay đổi trong quan điểm của Công Giáo về hôn nhân.
Tuy nhiên, quan điểm của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là không phải cặp đôi nào cũng giống nhau và không có tình huống nào là đen trắng, vì vậy giáo huấn của Giáo hội nên dành không gian cho các mục tử gần gũi với những cặp đôi này và tiến hành một sự phân định đúng đắn với họ về việc có thể và khi nào được phép rước lễ.
Sau Amoris Laetitia, nhiều hội đồng giám mục quốc gia đã ban hành các hướng dẫn áp dụng, bao gồm việc cung cấp rước lễ cho những người đã ly hôn tái hôn theo từng trường hợp cụ thể, điều này lại gây ra phản ứng dữ dội hơn nữa chống lại Đức Giáo Hoàng Phanxicô vì đã mở ra cánh cửa này.
Cuộc tranh luận diễn ra rất gay gắt đến nỗi bốn Hồng Y bảo thủ nổi tiếng, bao gồm cả Hồng Y Hoa Kỳ Raymond Burke, đã viết năm dubia, hay nghi ngờ, cho Đức Giáo Hoàng Phanxicô về tính hợp lệ của chú thích 351 theo quan điểm của giáo huấn Giáo hội; tuy nhiên, không nhận được phản hồi, họ đã công bố dubia trên các phương tiện truyền thông Công Giáo bảo thủ, gây ra thêm sự phản đối và trở thành điểm tham chiếu trong cuộc tranh luận trong nhiều năm.
Theo nhiều cách, đây là việc đưa ra một quan điểm không thể lùi bước hay một hành động mạnh bạo bất khả thu hồi của triều giáo hoàng Phanxicô, một thời điểm đóng ấn sự chia rẽ giữa Đức Giáo Hoàng và những người chỉ trích ngài.
Cho đến thời điểm đó, những người Công Giáo bảo thủ cảm thấy rằng họ vẫn có thể bảo vệ Đức Giáo Hoàng và, mặc dù không đồng tình với một số quyết định của ngài, nhưng vẫn có thể tuyên bố ngài là của riêng họ. Tuy nhiên, sau Amoris Laetitia, nhiều người bảo thủ đã cảm thấy choáng váng, bị phản bội và xác nhận sự phản đối của họ đối với định hướng của Đức Giáo Hoàng Phanxicô.
Ngoài ra, Đức Phanxicô cũng sử dụng logic này khi nói đến cuộc tranh luận về việc cho phép các chính trị gia ủng hộ quyền lựa chọn được rước lễ, lập luận rằng Bí tích Thánh Thể không thể biến thành vũ khí chính trị và thúc giục các giám mục có các chính trị gia ủng hộ quyền lựa chọn trong giáo phận của họ tiếp cận vấn đề này với tư cách là mục tử, thay vì là cảnh sát "đạo đức".
Thượng hội đồng Amazon/“Pachamama”
Một khoảnh khắc gây tranh cãi rõ ràng khác đối với Đức Phanxicô đã xảy ra trong Thượng hội đồng giám mục về Amazon năm 2019 của ngài, với cuộc tranh luận bùng nổ về tâm linh của người bản địa và những gì những người chỉ trích giáo hoàng nhận thấy là sự chấp nhận công khai của ngài đối với việc thờ cúng ngoại giáo.
Biểu tượng dễ thấy nhất của cuộc tranh luận này là bức tượng Pachamama, một nữ thần bản địa về khả năng sinh sản và mẹ trái đất, thường được mô tả là một người phụ nữ bản địa khỏa thân đang quỳ gối và ôm bụng bầu của mình.
Phần lớn cuộc tranh luận bắt đầu sau nghi lễ cầu nguyện mang tính biểu tượng trong các khu vườn Vatican mở đầu cho thượng hội đồng, được cho là sẽ kết hợp các yếu tố của nền văn hóa bản địa và thể hiện sự hòa nhập văn hóa của tinh thần bản địa vào nghi lễ Công Giáo.
Tuy nhiên, các nhà phê bình cho rằng nghi lễ này không phải là biểu hiện của sự thờ phượng Công Giáo đích thực, mà giống với nghi lễ ngoại giáo và thờ ngẫu tượng hơn, vì nhiều đồ vật có ý nghĩa văn hóa và tinh thần đối với người bản địa Amazon, bao gồm cả tượng Pachamama, được trưng bày nổi bật.
Trong dịp đó, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã chọn không đọc bài phát biểu đã chuẩn bị của mình mà thay vào đó yêu cầu những người tham dự cùng ngài cầu nguyện Kinh Lạy Cha. Vatican không đưa ra lời giải thích nào cho quyết định đó, nhưng chỉ đơn giản nói rằng ngài thích dành một chút thời gian để cầu nguyện.
Vào một thời điểm trong thượng hội đồng, tranh cãi trở nên dữ dội đến mức một bức tượng Pachamama đã bị đánh cắp khỏi giáo xứ Rôma gần Vatican, nơi bức tượng được trưng bày cùng với các đồ vật khác có liên quan đến thượng hội đồng, và bị ném xuống sông Tiber, khiến Đức Giáo Hoàng Phanxicô phải đưa ra lời xin lỗi và cầu xin sự tha thứ từ bất cứ ai bị xúc phạm, nói rằng các bức tượng đã được trưng bày "mà không có ý định thờ ngẫu tượng".
Do tranh cãi về Pachamama và các cuộc tranh luận về các vấn đề nóng khác như độc thân của linh mục và phó tế nữ, thượng hội đồng Amazon là một trong những sự kiện gây tranh cãi nhất trong triều giáo hoàng của Đức Phanxicô, làm sống lại các cuộc tranh luận không chỉ về việc thờ cúng ngoại giáo, việc thụ phong cho phụ nữ và chức linh mục đã kết hôn, mà còn về những chia rẽ nội bộ về phụng vụ Công Giáo và cách giải thích đúng đắn về Công đồng Vatican II, vì thượng hội đồng nhấn mạnh vào việc hội nhập văn hóa của đức tin.
Thánh lễ La tinh truyền thống
Một quyết định của giáo hoàng tiếp tục gây ra làn sóng trên khắp Công Giáo toàn cầu là quyết định của Đức Giáo Hoàng Phanxicô vào năm 2021 về việc hạn chế quyền tiếp cận Thánh lễ La tinh truyền thống.
Với tự sắc của mình về phụng vụ Traditionis Custodes, có nghĩa là "Những người bảo vệ Truyền thống", Đức Phanxicô đã đảo ngược quyết định của vị tiền nhiệm Benedict XVI về việc tự do tiếp cận việc sử dụng Phụng vụ Rôma trước các cuộc cải cách của Công đồng Vatican II, với lý do rằng ngài đang bảo vệ sự hiệp nhất của Giáo hội.
Trong số những điều khác, các chuẩn mực mới quy định rằng các linh mục đã cử hành Thánh lễ La tinh sẽ cần phải xin phép giám mục của mình để tiếp tục làm như vậy. Bất cứ linh mục nào được thụ phong sau khi ban hành các chuẩn mực mới muốn cử hành Thánh lễ La tinh truyền thống đều phải gửi yêu cầu chính thức tới giám mục của mình và ngược lại, giám mục được yêu cầu tham khảo ý kiến của Vatican trước khi cấp phép.
Đức Phanxicô cũng giao cho các giám mục nhiệm vụ xác định thời gian và địa điểm cụ thể để có thể cử hành Thánh lễ La tinh và cấm thành lập các giáo xứ mới dành riêng cho Thánh lễ La tinh truyền thống cũng như cấm đưa phụng vụ truyền thống vào lịch trình Thánh lễ giáo xứ thông thường.
Quyết định đó ngay lập tức gặp phải phản ứng dữ dội, với những lời chỉ trích giáo hoàng là "tàn nhẫn" và nói rằng họ cảm thấy bị hiểu lầm và bị đối xử tệ, trong khi những người ủng hộ động thái này ca ngợi đây là một bước đi khó khăn nhưng cần thiết để ngăn chặn sự chia rẽ sâu sắc hơn nữa trong các cộng đồng địa phương và trong toàn thể Giáo hội.
Đức Phanxicô đã thổi bùng ngọn lửa hơn nữa khi, sau đó, ban hành một sắc lệnh mới hạn chế khả năng của các giám mục trong việc ban hành các lệnh miễn trừ Traditionis Custodes, đảm bảo rằng một giám mục không thể ban hành các lệnh miễn trừ đó theo thẩm quyền của riêng mình, mà chỉ sau khi đã tham khảo ý kiến của Vatican.
Do Thánh lễ La tinh truyền thống được một số nhóm Giáo hội ưa chuộng và liên quan đến việc một số người từ chối các cải cách của Công đồng Vatican II, nên chủ đề này là một chủ đề nhạy cảm đối với Đức Phanxicô và mỗi vị tiền nhiệm trực tiếp của ngài, và quyết định hạn chế quyền tiếp cận phụng vụ truyền thống của ngài có thể sẽ vẫn là một trong những khía cạnh gây tranh cãi nhất trong di sản của ngài.
Fiducia Supplicans
Có lẽ quyết định gây tranh cãi nhất của Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã diễn ra vào cuối triều giáo hoàng của ngài, khi vào tháng 12 năm 2023, ngài đã cho phép công bố một tuyên bố từ Bộ Giáo lý Đức tin (DDF) của Vatican nêu rõ các phương pháp ban phước lành cho các cặp sống trong mối quan hệ đồng tính.
Trong tuyên bố Fiducia Supplicans, có đoạn nói rằng các mục tử không chỉ được phép mà còn được khuyến khích ban phước lành mục vụ cho những cá nhân trong mối quan hệ đồng tính, miễn là không bị nhầm lẫn với bí tích hôn nhân của Giáo hội, và không diễn ra như một phần của buổi lễ hoặc bên trong nhà thờ hoặc nhà nguyện.
Bất chấp những nỗ lực to lớn để giải thích những sắc thái của tài liệu, nó đã gây ra một làn sóng phản ứng dữ dội và nhầm lẫn, bao gồm một tuyên bố sau đó từ Hội nghị chuyên đề của các Hội đồng Giám mục Châu Phi và Madagascar nói rằng họ chưa được tham khảo ý kiến về tài liệu này trước đó và sau các cuộc trò chuyện với DDF, họ sẽ không thực hiện luật này vì những khó khăn về văn hóa.
Đức Hồng Y người Argentina Víctor Manuel Fernández, người đứng đầu DDF, chưa đầy một tháng sau đó đã công bố một thông cáo báo chí cố gắng giải thích thêm về quyết định này và nêu ra các trường hợp mà những phước lành này là phù hợp, cũng như các công thức tiềm năng nhấn mạnh vào những lời cầu nguyện cho con đường đức tin của cá nhân, thay vì cho các mối quan hệ của họ.
Động thái này đã chia rẽ những người Công Giáo về việc liệu văn bản này có báo hiệu một cột mốc mới cho một Giáo hội chào đón và hòa nhập hay mở ra cánh cửa cho sự hiểu lầm và vi phạm tiềm ẩn trong giáo huấn của Giáo hội.
Không thay đổi giáo lý, về cơ bản, văn bản này đã chính thức hóa thông lệ chung của Giáo hội ở nhiều nơi đồng thời cũng cố gắng làm rõ các giới hạn đối với những phước lành này.
Đây vẫn là một trong những quyết định phức tạp, khó hiểu và gây tranh cãi nhất trong triều Giáo hoàng Phanxicô, và chắc chắn sẽ là một khía cạnh quan trọng trong di sản của ngài, mặc dù liệu đó có phải là vết nhơ hay điểm sáng, thì rất có thể sẽ là một phần của cuộc tranh luận dai dẳng về quyết định này theo thời gian.
Frociaggine
Có lẽ một trong những tranh cãi ít được đề cập nhất nhưng lại quan trọng nhất của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là việc ngài sử dụng một thuật ngữ lóng thô tục khi nói đến người đồng tính trong một phiên họp với các giám mục Ý vào tháng 5 năm 2024.
Đức Phanxicô đã có mặt tại hội trường của Vatican vào ngày 20 tháng 5 để phát biểu tại hội nghị toàn thể mùa xuân của Hội đồng Giám mục Ý (được gọi tắt là CEI), với khoảng 230 giám mục có mặt, cùng với các giáo sĩ khác và nhân viên hỗ trợ, có nghĩa là đây không chỉ là một cuộc trò chuyện thông thường giữa những người bạn.
Một trong những chủ đề nảy sinh trong cuộc trò chuyện về mặt kỹ thuật là riêng tư, mặc dù luôn rõ ràng rằng thông tin có thể được đưa ra từ cuộc họp, là câu hỏi về việc chấp nhận những người đàn ông đồng tính vào các chủng viện Công Giáo. Ngay sau đó, tin đồn bắt đầu lan truyền rằng Đức Phanxicô đã sử dụng một thuật ngữ khiếm nhã trong bối cảnh của cuộc thảo luận, nói rằng đã có quá nhiều frociaggine trong các chủng viện, có nghĩa là "faggotry [đồng dâm nam]".
Một số người cho rằng vì tiếng Ý không phải là tiếng mẹ đẻ của Đức Giáo Hoàng, nên có thể ngài không hiểu rằng thuật ngữ đang được đề cập là xúc phạm, đặc biệt là khi xét đến danh tiếng của ngài là Giáo hoàng của câu "Tôi là ai mà phán xét?"
Đức Phanxicô đã xây dựng danh tiếng là người thân thiện với cộng đồng LGBTQ+ và các vấn đề liên quan, vì vậy giới truyền thông vào thời điểm đó đã đưa ra lập trường rằng ngài hẳn đã sử dụng thuật ngữ này gần như vô tình, mà không có ý định gây sốc hoặc xúc phạm.
Làn sóng phản ứng dữ dội ngay lập tức từ bình luận này đã khiến một phát ngôn viên của Vatican phải đưa ra tuyên bố xin lỗi, nói rằng Giáo hoàng "không bao giờ có ý định xúc phạm hoặc thể hiện bản thân bằng những thuật ngữ kỳ thị người đồng tính, và ngài xin lỗi những người cảm thấy bị xúc phạm khi sử dụng một thuật ngữ, như những người khác đã đưa tin".
Trong một tuyên bố ngày 28 tháng 5, người phát ngôn của Vatican, Matteo Bruni cho biết, "Đức Giáo Hoàng Phanxicô biết về các bài báo được công bố gần đây về một cuộc trò chuyện, sau cánh cửa đóng kín, với các giám mục của CEI", ám chỉ đến Hội đồng Giám mục Ý.
Người phát ngôn nhắc lại những tuyên bố trước đây của Đức Phanxicô rằng "trong Giáo hội có chỗ cho mọi người, cho tất cả mọi người! Không ai vô dụng, không ai thừa thãi, có chỗ cho tất cả. Giống như chúng ta, tất cả mọi người”.
Điều đó sẽ làm mọi thứ trở nên dễ dàng hơn, ngoại trừ việc Đức Giáo Hoàng Phanxicô lại sử dụng thuật ngữ này một tháng sau đó, trong cuộc họp vào tháng 6 năm 2024 với các linh mục tại Đại học Giáo hoàng Salêdiêng ở Rome. Hãng thông tấn Ý ANSA đưa tin rằng vào dịp đó, Đức Phanxicô đã nói: “In Vaticano c’è aria di frociaggine” – nghĩa là: “Ở Vatican, có một bầu không khí đồng dâm nam”.
Ngài đã nói thêm rằng những người đàn ông đồng tính có thể là "những chàng trai ngoan", nhưng họ không nên được phép vào các chủng viện.
Bình luận đó không tạo ra bất cứ sự chú ý nào giống như vậy, vì lý do đơn giản là vào thời điểm đó, nó là cố ý và nó trái ngược với câu chuyện ban đầu rằng Đức Giáo Hoàng không biết mình đang nói gì.
Thực tế là, Đức Phanxicô biết rõ thuật ngữ này có nghĩa là gì và việc chọn sử dụng nó lần thứ hai trước công chúng chứng minh rằng đó không phải là một sự ngẫu nhiên.
Điều mà Đức Phanxicô chứng minh trong vụ tai tiếng frocaggine là mặc dù ngài nhấn mạnh rằng cần phải chào đón nhiều hơn đối với các thành viên của cộng đồng LBGTQ+, nhưng rõ ràng ngài tin rằng có một yếu tố đồng tính không lành mạnh trong văn hóa giáo sĩ và nghĩ rằng nó đủ quan trọng để lên tiếng về điều đó.