Tạp chí Aleteia, xuất bản ngày 07/07/25, đã đăng tải bài phỏng vấn nhà báo người Pháp Loup Besmond de Senneville về các vị giáo hoàng và "quyền lực mềm" đáng kể của Vatican kết hợp với "sự mong manh" của nó.
Làm việc tại Rome từ năm 2020 đến năm 2024 cho tờ báo Pháp La Croix, nhà báo Loup Besmond de Senneville (*) đã nói chuyện với Aleteia về quan điểm của ông đối với vai trò hiện tại của ngoại giao giáo hoàng trên thế giới sau khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô qua đời và cuộc bầu cử Đức Leo XIV.
Ông nhìn lại thời gian làm phóng viên Vatican và đưa ra một phân tích độc đáo về "Cỗ máy", bộ máy hành chính và ngoại giao phức tạp là Vatican, với những điểm mạnh và điểm yếu của nó.
Liệu cơn sốt truyền thông hoàn cầu xung quanh tang lễ của Đức Giáo Hoàng Phanxicô và cuộc bầu cử Đức Leo XIV cuối cùng có cho thấy rằng định chế này, từng được coi là lỗi thời và không hiệu quả, vẫn hấp dẫn và mang trong mình một túi khôn nào đó vượt qua những bất trắc chính trị không?
Vatican có mối quan hệ khác đối với thời gian hơn hầu hết các quốc gia khác: Nó tồn tại trong dài hạn, thậm chí là rất dài hạn. Theo một cách hoàn toàn khác, Nga và Trung Quốc cũng tồn tại trong dài hạn, với quan điểm đế quốc. Nhưng giáo hoàng thể hiện một điều gì đó độc đáo, khác biệt so với tất cả các cường quốc khác.
Sự hiện diện đông đảo của các nguyên thủ quốc gia tại tang lễ của Đức Phanxicô và lễ nhậm chức của Đức Leo đã chứng minh sức mạnh biểu tượng của Vatican và hình ảnh của vị giáo hoàng, của hình thức thẩm quyền mà ngài đại diện. Sức mạnh này không nhất thiết phải có tính chức năng hoặc hoạt động, nhưng vẫn có một thẩm quyền đạo đức, một sức mạnh biểu tượng rất ấn tượng.
Sự hòa giải của Vatican, tùy thuộc vào các diễn giải phe phái
Về vấn đề đặc biệt nhạy cảm là chiến tranh ở Ukraine, lập trường của Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã gặp phải sự hiểu lầm. Nhưng cuộc gặp giữa Trump và Zelensky tại đám tang của ngài có cho thấy Vatican vẫn là trung tâm của cuộc chơi và là một bên đối thoại có giá trị không?
Vatican vẫn là một trong số ít nơi có khả năng trung lập có thể đóng vai trò trung gian mà không có động cơ thầm kín. Các quốc gia khác đang tự định vị mình làm bên trung gian, chẳng hạn như Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng rõ ràng là họ đang làm như vậy với động cơ thầm kín trong khu vực. Về phần mình, Vatican không có động cơ thầm kín nào.
Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng gần đây có rất ít hoạt động trung gian chính trị diễn ra. Việc không thể làm trung gian giữa Ukraine và Nga hoặc giữa Israel và Palestine hiện nay có liên quan nhiều hơn đến hình ảnh mà các bên tham chiến áp đặt lên Vatican, coi Vatican là quá Công Giáo theo quan điểm của Nga, quá thân Nga theo quan điểm của Ukraine hoặc quá thân Israel hoặc thân Palestine tùy thuộc vào quan điểm của mỗi người... Nhưng điều này không dựa trên bất cứ xung đột lợi ích thực sự nào.
Giáo hội như tiếng nói kêu gọi hòa bình
Những tuần đầu tiên của triều Giáo hoàng Leo XIV được đánh dấu bằng cả những lời kêu gọi hòa bình không ngừng nghỉ của ngài và sự suy yếu của tình hình địa chính trị hoàn cầu, bao gồm cả sự lan rộng của chiến tranh ở Trung Đông. Liệu đây có thể được coi là dấu hiệu cho thấy sự thất bại của vị Giáo hoàng... hay ngược lại, cho thấy bản chất tiên tri triệt để trong thông điệp của ngài?
Tôi không nghĩ chúng ta có thể đổ lỗi cho Đức Giáo Hoàng về sự thất bại trong những lời kêu gọi hòa bình của ngài. Kêu gọi hòa bình là một phần công việc của ngài, bất kể đúng lúc hay không... Điều này đã diễn ra liên tục kể từ thời Đức Benedict XV, và chúng ta đã thấy điều đó ở tất cả các vị giáo hoàng của thời đương đại. Mặt khác, đúng là chúng ta chỉ có thể lưu ý đến sự kém hiệu quả của những lời kêu gọi này.
Nhưng bản thân những lời kêu gọi này có "hữu hiệu" không? Tôi không chắc. Chúng có vai trò tượng trưng, liên tục nhắc nhở chúng ta rằng hòa bình vẫn là điều đáng mong muốn. Chúng ta không thể yêu cầu Đức Giáo Hoàng giải quyết mọi vấn đề của thế giới mỗi sáng…
Nhưng mặt khác, thực tế là có một định chế, tức Giáo Hội Công Giáo, tin vào hòa bình, vào hòa bình với công lý, đã gửi đi một thông điệp rất mạnh mẽ. Và đó là tiếng nói mà chúng ta cần, thậm chí còn cần hơn ngày nay so với trước đây.
Sức mạnh trong sự yếu đuối
Tòa thánh kết hợp một hình thức “quyền lực mềm” mạnh mẽ với các phương tiện hạn chế. Ông từng đi công du với Đức Giáo Hoàng Phanxicô từ năm 2021 đến năm 2024, với một vị giáo hoàng yếu ớt về thể chất nhưng vẫn đến những tình huống rất phức tạp, đặc biệt là ở Iraq. Điều này có chứng minh rằng sự mong manh cũng có thể trở thành công cụ cho ngoại giao “không vũ trang và giải trừ vũ khí”, theo lời của Đức Leo XIV không?
Đúng là ngoại giao của Đức Giáo Hoàng có ít nguồn lực, và thật đáng lưu ý khi Đức Giáo Hoàng Leo XIV bày tỏ mong muốn về hòa bình “không vũ trang và giải trừ vũ khí” trong bài phát biểu đầu tiên của ngài. Tòa thánh thực hành ngoại giao “không vũ trang” theo nghĩa đen vì không có bộ máy quân sự. Nếu ngoại giao thất bại, Vatican không còn gì cả: ngoại giao là công cụ duy nhất của họ.
Tuy nhiên, tôi vẫn có ấn tượng bởi sự tương phản giữa trình độ chuyên môn cao của các nhà ngoại giao Vatican — sự hiện diện của rất nhiều đại sứ được công nhận tại Tòa thánh chứng tỏ rằng đây là một nơi quan trọng và có tính chiến lược — và đồng thời, các nguồn lực hạn chế của nó. Chỉ có vài chục các viên chức ở Rome và các sứ thần ở nhiều quốc gia trên thế giới làm việc trong những điều kiện rất khó khăn. Do đó, Vatican kết hợp thẩm quyền và quyền lực mang tính biểu tượng lớn với sự mong manh lớn hơn những gì người ta có thể tưởng tượng về nguồn nhân lực và tài chính của mình.
Ngoại giao Giáo hoàng: Cả về mặt định chế lẫn bản thân
Liệu sự nhạy cảm của Đức Phanxicô với tư cách là người phát ngôn cho Nam bán cầu có xung đột với truyền thống ngoại giao của Giáo hoàng hay không, hay các nguyên tắc cơ bản của ngài, đặc biệt là về giải trừ quân bị, cuối cùng phù hợp với truyền thống ngoại giao lâu đời?
Ngoại giao của vị Giáo hoàng luôn được định hình bởi sự kết hợp giữa truyền thống ngoại giao Vatican lâu đời và các xác tín bản thân. Điều này không chỉ đúng trong ngoại giao mà còn đúng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống.
Trong suốt triều Giáo hoàng của Đức Phanxicô, thông qua lời kêu gọi giải trừ quân bị và hòa bình, ngài đã nhất quán với truyền thống ngoại giao của Tòa thánh kể từ Đức Benedict XV, giáo hoàng của Thế chiến thứ nhất, và lời kêu gọi của Đức Piô XII, Gioan XXIII và Phalô VI với câu nói nổi tiếng "không bao giờ chiến tranh nữa". Liên quan đến xung đột Israel-Palestine, việc Đức Giáo Hoàng Phanxicô công nhận Nhà nước Palestine là một cử chỉ quan trọng, nhưng hoàn toàn phù hợp với lập trường truyền thống của Vatican ủng hộ giải pháp hai nhà nước.
Điểm độc đáo của ngài là khoảng cách đáng kể với Hoa Kỳ, chưa kể đến chủ nghĩa bài Mỹ nào đó, và chủ nghĩa chủ hòa mạnh mẽ hơn những vị tiền nhiệm của ngài, với sự lên án rất rõ ràng không những việc sử dụng vũ khí hạt nhân mà còn cả việc sở hữu chúng, và do đó là sự vô hiệu về mặt đạo đức của bất cứ nguyên tắc răn đe nào. Do đó, về chủ nghĩa chủ hòa, ngài đã định vị mình là người của Nam bán cầu.
Các cải cách giáo triều của Đức Giáo Hoàng Phanxicô
Liệu 'chủ nghĩa cấp tiến' của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, đặc biệt liên quan đến việc đại tu tài chính của Vatican, có làm suy yếu bộ máy này không? Hay ngược lại, liệu nó có khôi phục lại Tòa thánh như một bên đối thoại đáng kính và đáng tin cậy trên trường quốc tế không?
Tôi có ấn tượng rằng mong muốn của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là thanh lọc các chuồng ngựa Augean về mặt tài chính và do đó khôi phục sự ổn định tài chính, đưa Vatican khỏi danh sách đen và hợp tác với Moneyval đã được các giới ngoại giao đón nhận khá tốt.
Nhưng một số nhà ngoại giao không phải lúc nào cũng hiểu phương pháp cải cách Giáo triều của Đức Giáo Hoàng Phanxicô. Họ thường nói với tôi, "Dù sao thì ngài vẫn đi quá xa một chút". Bạn có thể cảm nhận được rằng những nhà ngoại giao này cảm thấy tiếc cho các đồng nghiệp của họ tại Tòa thánh... Các nhà ngoại giao cũng thấy khó hiểu các vấn đề đang bị đe dọa trong phiên tòa xét xử Hồng Y Becciu, liên quan đến một vụ án rất phức tạp.
Nhưng nhìn chung, họ cho rằng toàn bộ quá trình này cho thấy Đức Giáo Hoàng Phanxicô cam kết khôi phục uy tín tài chính của Vatican.
______________________________________________
(*) Loup Besmond de Senneville vừa xuất bản một cuốn sách bằng tiếng Pháp về những trải nghiệm của mình: “Bí mật Vatican – Quatre années au cœur du plus petit État du monde” (Vatican bí mật: Bốn năm tại trung tâm của quốc gia nhỏ nhất thế giới).