Ngoại giao quốc tế không phải là vai trò chính của Đức Giáo Hoàng, nhưng đó là một phần không thể tránh khỏi của công việc.

Đó là nhận định của Edgar Beltrán trên tạp chí mạng The Pillar, ngày 12 tháng 6 năm 2025.

Ông viết: Trong tháng đầu tiên của triều đại của ngài, Đức Giáo Hoàng Leo XIV đã cho thấy ngài không ngại những cử chỉ ngoại giao táo bạo.

Ngay sau khi đảm nhận vai trò mới, ngài đã đề nghị Vatican làm địa điểm cho các cuộc đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine, kêu gọi trả tự do cho các nhà báo là tù nhân chính trị trên khắp thế giới và đưa ra lời kêu gọi hòa bình giữa Israel và Palestine.

Khi triều đại của Đức Giáo Hoàng Leo tiến diễn, ngài sẽ gặp cơ hội - và thực sự là mệnh lệnh - để đưa ra lập trường ngoại giao quyết đoán.

Mặc dù ngoại giao quốc tế không phải là vai trò chính của Đức Giáo Hoàng, nhưng đó là một phần không thể tránh khỏi của công việc.

Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II nổi tiếng vì đã giúp tránh được một cuộc chiến giữa Argentina và Chile và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền dân chủ ở Ba Lan và các nước Đông Âu khác, trong khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã để Vatican đàm phán việc tái lập quan hệ ngoại giao giữa Hoa Kỳ và Cuba, và đàm phán một thỏa thuận hòa bình giữa chính phủ Colombia và FARC, nhóm du kích lớn nhất của đất nước.

Đức Giáo Hoàng Leo bắt đầu triều đại giáo hoàng của ngài trong một bối cảnh quốc tế phức tạp được đánh dấu bằng chiến tranh và cuộc đàn áp Giáo hội ở nhiều nơi trên thế giới — một "cuộc chiến tranh thế giới từng phần", như Giáo hoàng Phanxicô đã nhiều lần nói trong suốt triều đại của ngài.

Có một số tình huống ngoại giao tế nhị mà Đức Giáo Hoàng Leo phải đối diện, mỗi tình huống đặt ra những thách thức và quyết định riêng cần phải đưa ra.

Ukraine

Mặc dù Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhiều lần ủng hộ hòa bình ở Ukraine, một số tuyên bố và cử chỉ của ngài bị coi là không nhạy cảm và đã vấp phải sự chỉ trích từ cả hai bên trong cuộc chiến.

Vào tháng 9 năm 2022, Đức Phanxicô đã nói rằng cuộc chiến không phải là một bộ phim cao bồi, nơi có "người tốt và kẻ xấu", điều này được hiểu rộng rãi là đổ một phần lỗi cho cuộc xâm lược của Nga cho Ukraine và phương Tây. Vào tháng 3 năm 2024, ngài nói rằng Ukraine nên có "lòng can đảm giương cờ trắng", điều này khiến người Ukraine tức giận.

Tuy nhiên, ngài cũng nói rằng Đức Thượng phụ Kirill của Giáo hội Chính thống giáo Nga không nên là "cậu bé giúp lễ của Putin" và nhiều lần tiếp đón Tổng thống Ukraine Volodomyr Zelenskyy tại Vatican, điều này khiến người Nga tức giận.

Với cách tiếp cận khiến cả hai bên đều thất vọng, Vatican không ở vị thế mạnh để đóng vai trò là người trung gian tiềm năng cho một thỏa thuận hòa bình.

Đức Giáo Hoàng Leo hiện có cơ hội bắt đầu lại từ đầu và lấy lại lòng tin của cả hai bên để làm trung gian cho các cuộc đàm phán hòa bình, và ngài dường như đang nỗ lực vì mục đích đó. Đức Giáo Hoàng đã gặp Zelenskyy sau Thánh lễ nhậm chức của mình. Ngài cũng đã có một cuộc điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin, điều này đã không xảy ra dưới thời Đức Phanxicô sau cuộc xâm lược Ukraine của Nga.

Đức Giáo Hoàng Leo cũng đã đề nghị Vatican tổ chức các cuộc đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine.

Những tháng tới sẽ cho biết liệu ngài có chọn đưa ra bản cáo trạng mạnh mẽ hơn về cuộc xâm lược của Nga và các hành vi vi phạm nhân quyền trong chiến tranh hay không, hay ngài sẽ tập trung vào việc trở thành người hòa giải chính giữa các quốc gia.

Trung Quốc

Kể từ khi bắt đầu vào năm 2018, thỏa thuận giữa Vatican và Trung Quốc về việc bổ nhiệm giám mục đã được đánh dấu bằng sự bí mật và tranh cãi. Văn bản của thỏa thuận vẫn được giữ bí mật cho đến ngày nay; Đức Giáo Hoàng Leo XIV có thể đã xem chi tiết thỏa thuận này lần đầu tiên vào những ngày đầu của triều đại giáo hoàng của ngài.

Dưới thời Giáo hoàng Phanxicô, thỏa thuận này là chính sách chủ chốt, nhằm thống nhất Giáo hội ngầm của Trung Quốc với Hiệp hội Yêu nước do nhà nước kiểm soát và đảm bảo sự hiệp thông với Rome. Nhưng thỏa thuận này đã bị chỉ trích rộng rãi là không đạt được các mục tiêu đã nêu.

Chỉ một số ít giám mục được bổ nhiệm kể từ thỏa thuận này, trong khi Bắc Kinh ngày càng bổ nhiệm giám mục một cách đơn phương, thường là không có sự hiểu biết trước của Rome. Đôi khi, Vatican đã chấp thuận hồi tố, trong khi biết về một số cuộc bổ nhiệm thông qua các báo cáo của phương tiện truyền thông.

Và trong khi thỏa thuận được những người ủng hộ hoan nghênh như một cách để giảm bớt sự đàn áp, thì Trung Quốc lại ban hành luật mới hạn chế việc thờ phượng Công Giáo—luật mà các linh mục địa phương cho rằng làm tăng khả năng bách hại. Trong khi đó, các giáo sĩ, bao gồm cả giám mục, những người chống lại sự kiểm soát của nhà nước đã bị bắt hoặc mất tích, không có tiến triển nào trong việc thả họ.

Mặc dù khả năng định hình lại mối quan hệ Vatican-Bắc Kinh của Đức Giáo Hoàng Leo bị hạn chế, nhưng ngài vẫn có các lựa chọn.

Về mặt lý thuyết, Đức Giáo Hoàng Leo có thể hủy bỏ thỏa thuận, mặc dù làm như vậy có thể làm trầm trọng thêm tình hình của người Công Giáo ở Trung Quốc, nhiều người trong số họ hoạt động trong vùng xám giữa việc tìm kiếm sự hiệp thông với Rome và cố gắng không khiêu khích chính quyền dân sự. Việc chấm dứt thỏa thuận có thể dẫn đến sự đàn áp và buộc các giáo sĩ phải chọn phe, có nguy cơ đào tẩu sang Bắc Kinh.

Thay vào đó, Đức Giáo Hoàng Leo có thể tìm cách sửa đổi thỏa thuận trước khi gia hạn vào năm 2027, đặt ra các điều khoản cứng rắn hơn cho Vatican, với việc làm rõ công khai về tình hình hiện tại và ý định của Vatican. Điều này có thể thiết lập lại mối quan hệ với Beijing và trấn an những người Công Giáo ở Trung Quốc rằng Đức Giáo Hoàng rất chú ý đến tình hình của Giáo hội tại quốc gia này và những sự kiện cơ bản về giáo hội học. Sự minh bạch, vốn từ lâu đã thiếu trong thỏa thuận, có thể trở thành một tài sản quan trọng trong chiến lược ngoại giao của Đức Leo.

Nicaragua, Venezuela và Cuba

Một biến chứng nữa của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc là khả năng khuyến khích các chế độ độc tài khác làm theo.

Ví dụ, chế độ Nicaragua đã gợi ý rằng họ muốn đi theo con đường tương tự.

Trong một tuyên bố vào tháng 1, chế độ Nicaragua tuyên bố rằng "không có gì cho phép Nhà nước Vatican, vốn phải tuân theo các quy tắc của Luật pháp quốc tế và tôn trọng các chính phủ và thể chế quốc gia, thực hiện bất cứ loại bổ nhiệm nào trên lãnh thổ có chủ quyền của Nicaragua của chúng ta".

Nhiều nhà quan sát hiện nghi ngờ rằng chính phủ đang chuẩn bị yêu cầu Vatican chấp thuận chế độ bổ nhiệm giám mục mới, để đổi lấy việc giảm bớt áp lực của chính phủ đối với Giáo hội địa phương. Nếu Vatican từ chối yêu cầu như vậy, chế độ có thể từ chối công nhận phẩm trật địa phương và có thể tiếp tục buộc các thành viên của họ đi lưu vong.

Sự gia tăng đàn áp vào mùa hè năm ngoái được cho là một chiến dịch gây sức ép của chế độ, nhằm buộc các giám mục lưu vong từ chức để được thay thế bằng các giám mục thân thiện với chính phủ.

Tình hình ở Venezuela không nghiêm trọng như vậy, vì Giáo hội hoạt động tương đối tự do.

Tuy nhiên, có một hiệp ước ở Venezuela cho phép chính phủ phủ quyết các cuộc bổ nhiệm giám mục.

Chế độ Venezuela không sử dụng quyền phủ quyết của mình để có được các cuộc bổ nhiệm giám mục thân thiện hơn, nhưng họ đã sử dụng nó để trì hoãn việc bổ nhiệm các giám mục quan trọng, thậm chí dẫn đến việc một giám mục phải được bổ nhiệm ở một giáo phận khác so với dự kiến ban đầu để chấm dứt tình trạng bế tắc giám mục.

Do quyền phủ quyết này, các cuộc bổ nhiệm giám mục chỉ phụ thuộc hoàn toàn vào thiện chí của chế độ Venezuela. Do đó, nếu Giáo hội trở thành kẻ thù khó chịu của chế độ quá công khai, tình hình có thể trở nên phức tạp rất nhanh.

Trong khi Cuba không có hiệp ước, và Giáo hội tại quốc gia này có lẽ đang tận hưởng mức độ tự do lớn nhất kể từ cuộc cách mạng Cuba vào những năm 60, thì vẫn còn nhiều căng thẳng trong nước. Nhiều linh mục chỉ trích chính quyền cộng sản của quốc gia này đã bị chế độ này đe dọa hoặc buộc phải lưu vong.

Việc tham gia vào các chế độ độc tài luôn là một hành động cân bằng tinh tế. Duy trì mối quan hệ quá gần gũi với chế độ có thể tạo ra vẻ thông cảm, hoặc thậm chí là đồng lõa. Nhưng việc lên tiếng quá mạnh mẽ có thể dẫn đến việc Giáo hội địa phương bị đàn áp để trả thù.

Vatican dưới thời Đức Phanxicô phần lớn vẫn im lặng về cuộc đàn áp đối với Giáo hội và các hành vi vi phạm nhân quyền ở các quốc gia này, chỉ có những tuyên bố hạn chế về chúng đã gia tăng trong vài năm cuối nhiệm kỳ giáo hoàng của ngài.

Đức Giáo Hoàng Leo sẽ cần cân nhắc giá trị của việc giành được thiện chí từ các chế độ này - và có lẽ là những lợi ích nhỏ cho Giáo hội địa phương - so với giá trị của việc trở thành tiếng nói tiên tri chống lại cuộc đàn áp Giáo hội và các hành vi vi phạm nhân quyền.

Donald Trump

Điều rõ ràng là không có tình yêu nào bị mất giữa Đức Giáo Hoàng Phanxicô và Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump.

Vào tháng 1 năm 2025, Đức Phanxicô đã bổ nhiệm Hồng Y Robert McElroy làm Tổng giám mục Washington, với các nguồn tin cho The Pillar biết rằng cuộc bổ nhiệm này là để đáp lại việc Trump đề cử chủ tịch Catholic Vote Brian Burch làm đại sứ Hoa Kỳ tại Tòa thánh.

ĐHY McElroy được coi là một trong những giáo phẩm chỉ trích gay gắt nhất chống Trump, đặc biệt là về vấn đề nhập cư và môi trường.

Vào tháng 2, Đức Phanxicô đã gửi một lá thư cho các giám mục Hoa Kỳ, chỉ trích chính sách di cư của Trump, trong đó ngài nói rằng "hành động trục xuất những người trong nhiều trường hợp đã rời bỏ quê hương của họ vì lý do cực kỳ nghèo đói, bất an, bóc lột... khiến họ rơi vào tình trạng đặc biệt dễ bị tổn thương và không có khả năng tự vệ".

Nếu tài khoản cá nhân twitter.com hiện đã không còn tồn tại của ngài là bằng chứng, thì có vẻ như Đức Giáo Hoàng Leo ít nhất cũng có cùng quan điểm với Đức Phanxicô về vấn đề này.

Tuy nhiên, vẫn còn phải xem liệu ngài có thích cách tiếp cận mang tính xây dựng hơn đối với Hoa Kỳ nói chung và Tổng thống Trump nói riêng hay không.

Mặc dù điều có vẻ chắc chắn là có nhiều điểm bất đồng và căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Vatican, nhưng vẫn có tiềm năng hợp tác trong các lĩnh vực như ý thức hệ phái tính, tự do tôn giáo và hòa bình ở Ukraine và Đất Thánh.

Đức Giáo Hoàng Leo đã nói rõ rằng sự hiệp nhất là ưu tiên hàng đầu của ngài. Và trong những ngày đầu của triều đại giáo hoàng, ngài đã cho thấy cách tiếp cận được tính toán và giọng điệu cân nhắc. Có khả năng ngài sẽ tiếp cận chính phủ Hoa Kỳ một cách thận trọng và ngoại giao, tìm cách giảm bớt căng thẳng thay vì thổi bùng chúng.

Israel và Palestine

Trong khi Giáo hoàng Phanxicô là người kiên trì ủng hộ hòa bình ở Trung Đông và liên tục kêu gọi cả lệnh ngừng bắn ở Gaza và việc thả các con tin Israel, một số tuyên bố của ngài cũng gây căng thẳng cho mối quan hệ Israel-Vatican.

Trong bài phát biểu ngày 21 tháng 12 trước giáo triều Roma, Đức Giáo Hoàng cho biết cái chết của trẻ em trong các vụ đánh bom là "tàn ác", mà nhiều người ở Israel hiểu là Đức Giáo Hoàng nói rằng quân đội Israel cố tình nhắm vào trẻ em.

Vào đêm Giáng sinh, Bộ trưởng Ngoại giao Israel Gideon Sa'ar đã triệu tập sứ thần tòa thánh tại Israel, Tổng giám mục Adolfo Tito Yllana, để bày tỏ "sự bất bình sâu sắc" của mình trước những phát biểu của Đức Giáo Hoàng.

Và mặc dù Đức Phanxicô lên án mạnh mẽ làn sóng bài Do Thái trên toàn cầu trong bài phát biểu về "tình hình thế giới" của mình vào đầu tháng 1, nhiều nhà quan sát cho rằng mối quan hệ hiện tại của Vatican với cộng đồng Do Thái đang ở một trong những điểm thấp nhất kể từ Công đồng Vatican II.

Tuy nhiên, ở đây, Đức Giáo Hoàng Leo cũng có cơ hội thiết lập lại giọng điệu của mối quan hệ khi ngài bắt đầu nhiệm kỳ giáo hoàng của mình.

Đức Leo đã tiếp tục kêu gọi hòa bình và ngừng bắn ngay lập tức ở Gaza của Đức Phanxicô. Ngài cũng đã kêu gọi Israel cho phép viện trợ nhân đạo vào Gaza, cũng như thả các con tin Israel.

Theo cách này, lập trường công khai ban đầu của ngài đã tiếp nối quan điểm của Đức Phanxicô.

Nhưng ngài sẽ cần tránh những tuyên bố gây tranh cãi và những sai lầm như đặt chiếc khăn trùm đầu Palestine (keffiyeh) trong cảnh Chúa giáng sinh ở Vatican nếu ngài muốn giảm bớt căng thẳng với Israel, trong khi vẫn được Palestine coi là một bên trung gian quyền lực.

Trên thực tế, vị giáo hoàng có thể quyết định đưa ra lập trường phụ đới hơn, tiếp tục lời kêu gọi chung của mình về hòa bình và ngừng bắn, trong khi cho phép Hồng Y Pierbattista Pizzaballa, Thượng phụ Latinh của Giêrusalem, trở thành tiếng nói hàng đầu của Giáo hội trong cuộc xung đột, một lập trường mà vị Hồng Y người Ý này dường như rất thoải mái chấp nhận.

Cách ngoại giao của Vatican giải quyết thách thức này sẽ là một câu chuyện khác đáng chú ý trong năm nay.